Gajdy beskidzkie to unikatowe instrumenty występujące na terenie Beskidu
Śląskiego oraz Beskidu Żywieckiego, zwłaszcza na terenie Beskidzkiej Trójwsi, czyli Jaworzynki, Koniakowa oraz Istebnej. Kiedyś bez gajdoszy trudno było sobie wyobrazić góralskie wesele, dzisiaj instrumenty te są coraz bardziej zapomniane. Tymczasem dla Fundacji Klamra dbałość o lokalną tradycję i dziedzictwo to bardzo ważna sprawa.
Nasze cele
Katarzyna Szymonowicz oraz Maciej Szymonowicz postanowili udokumentować muzykę beskidzkich gajdoszy oraz zarchiwizować ich zdjęcia oraz opowieści. Album wraz z dwiema płytami CD z muzyką zagraną przez obecnie żyjących muzykantów jak i archiwalnymi nagraniami, w założeniu miał stać się cennym źródłem wiedzy dla wszystkich zainteresowanych tą unikatową twórczością beskidzkich górali. Gajdom nie była poświęcona wcześniej żadna monografia.
Co zrobiliśmy
*Autorzy albumu oraz ich współpracownicy wiele miesięcy na przestrzeni 2013 i 2014 roku spędzili w terenie dokumentując grę gajdoszy oraz ich wypowiedzi. Najmłodszy gajdosz, z którym rozmawiali, był jeszcze nastolatkiem, najstarszy miał 90 lat.
* W trakcie pracy nad albumem autorzy oraz ich współpracownicy odwiedzili także placówki muzealne m.in. w Szydłowcu, Bytomiu, Warszawie, Katowicach, Bielsku Białej i Istebnej.
* W góralskiej, drewnianej chacie Zbigniewa Wałacha z kapeli Wałasi udało zorganizować terenowe studio, w którym zarejestrowany został materiał muzyczny na płytę z współczesnymi nagraniami. Płyta archiwalna zawiera nagrania ze zbiorów archiwum Instytutu Sztuki PAN oraz z archiwów programu II Polskiego Radia, Radia Katowice oraz Radia Ostrawa.
* W dniach 20–23 października 2014 roku w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Istebnej odbyły się warsztaty graffiti. Na jednej ze ścian budynku szkoły uczestnicy warsztatów z Istebnej, Jaworzynki i Koniakowa stworzyli kolorowy mural przedstawiający gajdoszy ze swoich rodzinnych miejscowości.
Rezultaty
* Album „Gajdosze” znajdziesz tutaj.
* W 2014 roku odbyły się trzy spotkania promujące album. 29 grudnia spotkania odbyły się w Muzeum „Stara Chałupa” w Milówce oraz w Gminnym Ośrodku Kultury w Istebnej, a 30 grudnia w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie.
* Informacja o albumie pojawiała się w mediach, m.in. w „Gazecie Wyborczej” oraz Radiu Katowice.
* Album „Gajdosze” przygotowany przez Macieja i Katarzynę Szymonowiczów został doceniony przez Polskie Radio, które wyróżniło go w 2015 roku Nagrodą Specjalną Fonogramu Źródeł.
* 31 lipca 2015 roku w Domu PZKO w Jabłonkowie odbyło się seminarium ludoznawcze pt. „Nie jyny z naszi dzichty” poświęcone gajdoszom. GośćmiKatarzyna i Maciej Szymonowiczowie, którzy przedstawili album „Gajdosze”. Seminarium odbyło się w ramach 68. Gorolskiego Święta.
Fundacja Klamra otrzymała na projekt „Gajdosze” dofinansowanie od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo kulturowe – Kultura ludowa”.
„Projekt Gajdosze” powołaliśmy do życia, by udokumentować i usystematyzować wiedzę dotyczącą postaci autentycznych góralskich muzykantów zwanych gajdoszami z Beskidu Śląskiego, Beskidu Żywieckiego (płd – zach części) i Zaolzia w Republice Czeskiej. Jednocześnie podjęliśmy się dokumentacji unikatowego instrumentu gajdy. Gajdosze tworzyli najdawniejszą i charakterystyczną dla tych regionów góralską kapelę wykorzystującą gajdy i skrzypce. Pomysł zrodził się z potrzeby ocalenia od zapomnienia tej niknącej już dziś, archaicznej muzyki góralskiej a przecież jakże fundamentalnej i bezcennej dla kultywowania dziedzictwa muzycznego wspomnianych regionów oraz całych Karpat.
Wałasi »
Działania w 2013 roku.
Projekt realizujemy na przestrzeni 2013 i 2014r. Zakłada on wydanie albumu – książki pt. „Gajdosze”. Wydawnictwo które planowo ujrzy światło dzienne w czerwcu 2014r będzie zawierać dwie płyty, z archiwalnymi oraz współczesnymi nagraniami muzykantów.
Badania terenowe etap I.
Prace ruszyły w kwietniu bieżącego roku. Rozpoczęliśmy od skompletowania i usystematyzowania dostępnych w bibliotekach publikacji dotyczących tematu projektu. W trakcie ostatnich kilku miesięcy odwiedziliśmy także placówki muzealne m.in. w Szydłowcu, Bytomiu, Warszawie, Katowicach, Bielsku Białej i Istebnej w celu odszukania instrumentów, ustalenia ich ilości oraz wskazania budowniczych.
Badania terenowe etap II.
Z grupą badawczą w skład, której wchodzą: Ewa Cudzich, Maciej Szymonowicz i Rafał Bałaś prowadzimy cykliczne wywiady terenowe z muzykantami i budowniczymi instrumentów w Beskidzkich wioskach oraz na Zaolziu w Republice Czeskiej. Pozyskujemy w ten sposób fotografie muzykantów, ludowe teksty i melodie, również archiwalne nagrania gajdoszy. Działania w terenie mają chrakter dwutorowy, obok wywiadów dokumentujemy równocześnie instrumenty. Próbujemy ustalić stan ilościowy gajd występujących współcześnie na terenach wiejskich. W trakcie tych prac Ewa Szymczyk wykonała dokumentację fotograficzną istrumentów współczesnych, oraz tych, które przekazywane z pokolenia na pokolenie przetrwały do dziś i są w posiadaniu muzykantów. Niezmiernie wartościowe są wywiady terenowe przeprowadzane z najstarszymi mieszkańcami wsi, pasjonujące spotkania pełne wspomnień, opowieści „jak to hań downij bywało”. Dzięki tym bezpośrednim relacjom, uzupełniamy skrupulatnie informacje niezbędne do odtworzenia „muzycznych życiorysów” beskidzkich gajdoszy. Treść albumu konsultujemy na bieżąco z etnograf Małgorzatą Kiereś i Dr hab. Prof. Zbigniewem Przerembskim.
Sesje nagraniowe.
Przy współpracy ze studiem Media-Art i dzięki uprzejmości Zbigniewa Wałacha zorganizowaliśmy w jego góralskiej drzewiannej chacie w Istebnej terenowe studio, w którym zarejestrowaliśmy materiał muzyczny na płytę z współczesnymi nagraniami. Płyta archiwalna będzie zawierała nagrania, które wybraliśmy ze zbiorów archiwum Instytutu Sztuki P.A.N. oraz z archiwum programu II Polskiego Radia i Radia Katowice oraz Radia Ostrawa.
Działania w 2014 roku.
Edukacja i integracja.
Poza typowo dokumentacyjną częścią projektu, w maju 2014r odbędą się także warsztaty graffiti pt.„Etnograff”dla młodzieży gimnazjalnej z Trójwsi Beskidzkiej oraz Herczawy w Republice Czeskiej. Podczas warsztatów które poprowadzi Dariusz Paczkowski i Maciej Szymonowicz na ścianie udostępnionej przez Gimnazjum im. Jana Pawła II w Istebnej powstanie mural przedstawiający beskidzkich muzykantów.
Spotkania promocyjne.
Od czerwca – lipca 2014r, odbędą się spotkania podsumowujące dwuletni projekt i promujące album „Gajdosze”. Spotkania odbędą się w Istebnej, Cieszynie i Katowicach, będą mieć charakter otwarty, podczas prelekcji będzie można posłuchać dźwięków tradycyjnej kapeli (gajdy, skrzypce), oglądnąć prezentację zdjęć z archiwum projektu ” gajdosze” i posłuchać relacji autorów z przebiegu projektu.
Eksperci projektu.
Małgorzata Kiereś, prof. Alojzy Kopoczek, Zbigniew Wałach, Ewa Cudzich, Maciej i Katarzyna Szymonowicz, Ewa Szymczyk, Karina Paczkowska, Dariusz Paczkowski, Rafał Bałaś, Jacek Dyga, Magdalena Kuchejda, Osoba odpowiedzialna za realizację projektu – Maciej Szymonowicz
Fundacja Klamra otrzymała dofinansowanie od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo kulturowe – Kultura ludowa”. Pozyskane środki zostaną wykorzystane do zrealizowania projektu „Gajdosze”.